Тағдыр. Талқы. Таңдау

«Есірткіге тәуелді адамды есірткімен емдейді» дегенді естіп көргеніңіз бар ма? Еуропа елдері мұндай тәсілдің талайын тәжірибе жүзінде тексеріп тастаған екен. Қазақстан Германияда қолданысқа енген анашаның баламасы метадонмен нашақорларды емдеуді қолға алған. Бүгінде Өскемен, Павлодар, Қостанай, Қарағанды, Теміртау, Тараз, Орал, Семей, Екібастұз қалаларында пилоттық жобасы жүзеге асып жатқан бағдарлама 400 нашақорды сайтқа енгізе алады. 300-ге жуық есірткіге тәуелді адам сайтқа тіркеліп, 3-5 жылдың шамасында метадон қабылдап келеді екен. Метадон – анашаның баламасы, синтетикалық дәрі.

 ШҚО-да 14 мыңнан астам нашақор ресми тір­келген. Өскемен қаласындағы облыстық нар­кологиялық орталықта 33 адам (квота 50 адамға) метадон қабылдайды. «Біреу дәмін көріп, бас тартып жатады, енді бірі «ләззат» ал­­мағаннан кейін, қайтадан анаша қабылдау­ды жалғастыруда, кейбіреуі күнде наркодис­пан­серге келгісі келмейді, еліміздегі 869 нау­қастың 400-і бас айналу, құсу сынды жа­ғым­сыз әсерден кейін кетіп қалды, кейбірі пай­дасын түсініп, қайта оралуда» дейді бас дә­рігердің орынбасары Юрий Бауэр. Ма­ман­дар метадонның екі пайдалы тұсын алға тар­та­ды. Дәрі сұйықтық ретінде ауыз қуысы ар­­қылы қабылданады. Яғни ине арқылы та­ралатын СПИД-тің қаупін азайтады. Елімізде ВИЧ-тің таралатын үш жолы бар десек, со­ның басым бөлігін нашақорлар ине арқылы та­ра­тады екен. Бұл – бір. 
Екіншісі, метадон анаша секілді трансқа тү­сіретін «ләззат» сыйламайды, тек дененің ауыр­сынуын ретке келтіреді. Бұл – наша­қор­дың қалыпты тұрмысқа оралуына, өлім қау­пін азайтып, өмір сүру сапасын арттыруға жәр­демдеседі. Десек те, бір есірткіден екінші есірт­кіге отырғызудың пайдасын көрмеген қарсы топ өз пікірлерін айтуда. Қоғамда аса айтыла бермейтін мәселенің мән-жайын білу үшін «ВИЧ статусымен өмір сүретін адамдар­дың одағы» заңды тұлғалар бірлестігінің Өс­ке­мен қаласындағы Облыстық наркология­лық диспансерге ұйымдастырған пресс-турына жол тарттық. 

ТАҒДЫР

Бастапқыда Өскемен қаласындағы об­лыс­тық наркологиялық орталықтың ішіндегі кіш­кене темірмен бекітілген терезеге телмір­ген тұрғындар «неге «таласып» жатыр?» деген ойға қаласың. Таңды аман-есен атыра салы­сы­мен, алғашқы келетін жерлері осы. Таңғы се­гіз бен он аралығында ғана метадон беретін мекемеге мерзімінен кешікпей жету керек. Ме­тадонды бір күн қабылдамаса, қалыпты күйінен арылып, денесі ауырсынып, тамаққа тәбеті болмай, ұйқысыздыққа бой алдыратын есірткіге тәуелді тұрғындар тура сегізде дітте­ген жерге жетеді. Тіпті, қатаң уақытқа үйреніп ал­ғандарын айтады. «Ес жиғанда ең бірінші ой­лайтының – есіркіге ақша іздеу, сосын ана­ша сататын адам табу. Ине салдың, уақытша трансқа түсу, бір сәттік «ләззат», дененің ауыр­сынуы және қайтадан сол шексіз шеңбер басталады» деген Света сол тозаққа бергісіз тір­шіліктен арылғанына тәубе етеді. Өскемен қа­ласы бойынша метадон қабылдайтын есірт­кіге тәуелділердің тізімі – 33 адам. «Бағ­дар­ла­маға қатысты пікір білдіре алатын адам бар ма?» деген сауалымызға сол отыздың барлығы бір­ден келісті. Сұхбат барысында тағдырдың қиын тәлкегіне түскен жандардың жүрек тү­бін­дегі қорқынышын түсінгендей болдық. 

Опиоидты орын алмастыру бағдарламасына ену үшін (метадонды қабылдау үшін) 18 жастан асқан ҚР азаматы, есірткіге тәуелділік бойынша наркологиялық диспансердің тіркеуінде тұру керек.

Өмірден мән кетті, өлімге жүрек дауала­ма­ды

Константин ПЕРЕГОЖИН, 46 жаста:
– Тәңір бұ дүниеде де тағдырдың «тоза­ғын» көрсетті. 24 жыл анашаның арбауында бол­дым. Талай рет түрменің де түрін көрдім. Сол кездегі тіршілігімді ойлап кетсем, жаным түр­шігеді. Есірткіге ақша іздеумен таңды аты­рып, қажет мөлшерін сатып алып қабылдап, кеш­ті батырасың. Тонау, төбелес деген күн­де­лікті әдетке айналған тірлік. Есірткінің соңын­да есіріп жүргенде, саналы ғұмырым өте шықты. Отбасы, туған-туыс, дос­-жаран жәр­демдесу былай тұрсын, сәлемдесуден қал­ды. Өмірден мән кетті, өлімге жүрек дауа­ла­ма­ды. 70-80 жылдары дүниеге келген бүтін бір ұрпақ есірткіге салынып кетті ғой. Қанша дос, қаншама замандас өтті өмірден...
Бірде осы бағдарлама туралы ақпаратпен қам­тамасыз ететін еріктілер тобы таза ине ұсы­нып, есірткіге тәуелді топты анықтап жүр екен. Сол тәуелділердің тізіміне мен де ілік­тім. Бағдарламаға қатысу туралы біраз ой­лан­дым. Тәулік өтісімен тәуекелге бел будым. Ме­­­тадонды қабылдап жүргеніме төрт жыл уа­қыт өтті. Метадон дененің ауырсынуын ба­­­са­ды, бірақ «ләззат» сыйламайды. Алғашқы уақытта қайтадан анаша қабылдағың келіп тұрады. Осы тұста дәрігерлер мен психолог ма­ман­дардың көмегі аса қажет. Қазір жұмыс­қа орналастым, жағдай жасадым, жар таптым, бала сүйдім. Таңертең сегізде келіп сегіздік до­за­ны қабылдаймын да, тоғызда жұмысқа же­тем. Өмірімнің бұл көлеңке тұсын әріп­тес­терім білмейді.
Толыққанды адам ретінде өмір сүру үшін ме­тадонға тәуелділіктен арылу керек. Қазір мұн­дай қадам жасауға батылым бармайды. Өзі­ме деген сенімсіздік басым. Бірақ адамды «қа­жет дозаны қабылдап үлгермей қалсам, не бо­лады?» деген қорқынышпен өмір сүру де қа­жытады екен. 

Ажалы анашадан бола ма деп...

Татьяна Сергейқызы (Сергейдің анасы):
– Тоқсаныншы жылдан бері есірткінің түр-түрі жастар арасында сұмдық таралды. Анашаның арбауында кеткендердің кейбіреуі түрмеге тоғытылды, енді бірі о дүниелік бо­лып кетті. Жұрттың арасында жүргеннен ке­йін, түрлі оқиғаның куәгері болдық қой. Бірақ балам анашаны қабылдамақ түгілі, ау­зына арақ алмайтын. Қоғамдағы құбылысқа қан­­ша алаңдасам да, балама сеніп жүрдім. Оның үстіне, жастардың өтпелі кезеңінде тәр­­тібі түзу болды. Әйтсе де, Сергейім әскер­ден келгеннен кейін әбден әуреге салды. 23 жыл анашаға тәуелді болды. Түрмеге төрт рет то­ғытылды. Есірткіге ақша табамын деп бі­реу­ді тонап, тағы түрмеге отырмасын деген ой­­мен қарызға белшемнен баттым. Көмек с­ұ­рап бармаған жерім, баспаған тауым қал­ма­ды. Үйде де, түзде де емдетуге тырыстым. Нә­­­тиже жоқ. Учаскелік бөлімше қызмет­кер­лері метадон бағдарламасы туралы айтып жүретін. Алғаш естігенде ат-тонымды ала қаш­тым. Кейін шарасыздықтан зерттей бас­та­дым. Бұл бағдарламаға қатысып, түзеле бас­таған жігіттерді көрдім. «Өліп кетсе –Құ­дай­дікі, өлмесе – өзімдікі» деп шешім қабыл­дап, ұлыма ұсыныс тастадым. Оның үстіне, екеуі де есірткінің түрі. «Бағдарламаға қатыс­паса да, ақырғы ажалы анашадан ғой, қанша ғұ­мыры қалды дейсің» деген ой келді. Мета­дон­ды қабылдап жүргеніне үш жылдан асты. Дәрігер тағайындап берген дозасы бар. Соған сәйкес таңертең күніне бір уақыт ішеді. Қазір жұмыс істейді. Екеулеп қарызды қайтарып жа­тырмыз. 23 жыл қорқынышта өткен өмі­рім­­де үш жылдан бері бір үміт пайда болған­дай. Бұл бағдарламаны мемлекет қолға алса екен деймін. Қазір қаржыландырып отырған қор қай кезде демеуші болудан бас тар­та­ты­нын білмейміз ғой. «Өскемен қаласына мета­дон келмейтін болды» деген жағдайды есту бы­лай тұрсын, елестетуден қорқамын. Осы мә­селеде бізге көмек керек.

Метадоннан соң  босанған ана

Люба, 31 жаста:

– Анашаға әуес болуды бірінші күйеуім­нен үйрендім. Алғашқыда жолдасымды ем­дету үшін біраз жүгірдім. Нәтиже болмады. Өмір­ден қажыдым, демалғым келді. Демеуді ана­шадан іздедім. Тек бір рет көремін деген ой болды. Содан он жылдан астам уақыт көше ке­зіп, есірткі сатып алу үшін талай сандалдым, адам санасына кіріп-шықпайтын ұрлыққа бар­дым. Түрмеге түспесем де, талай рет уа­қыт­ша қамақта болдым. Күйеуімді кезекті бір қыл­мысы үшін түрмеге тоғытқаннан кейін, өмір тіпті қиындай түсті. Барар жер, басар тауым қалмады. Өлгім де келді. Бірде құрбым осы бағдарлама туралы айтып, метадонды қа­был­дап көруді ұсынды. Света өзі де осы бағ­дарламаның тіркеуінде тұрған. Еш ой­лан­бастан тәуекелге бардым. Тіркеуде тұр­ға­ныма төрт жыл болды. Бұған дейін үш рет нарко­ло­гиялық диспансерде емделдім. Нәтиже бол­мады. Қалай «қамаудан» шығам, ескі доста­ры­ма қосылам, есірткі іздеймін. Метадонды қа­былдаған күннен бастап өмірге қайта кел­дім, қалыпты тіршілікке араластым, тұрмыс құр­дым, белгіленген мөлшерді ішіп жүріп дү­ниеге ұлымды әкелдім. Жолдасым ешқашан есірт­­кі қабылдап көрген емес. Барлық жағ­дай­дан хабардар. Метадон қабылдауыма қар­сы, бірақ қолдау көрсетеді. Алдағы күнге жос­пар құрамын, баламды жеткізсем, бас­қаша тәрбиелесем деп ойлаймын. Бірақ бағ­дар­лама тоқтаған күні тіркеуде тұрғанның біра­зы бұрынғы «тозақ» күндерге оралады. Се­бебі, сенім жоқ. Қоғам, билік «есірткіге тәуел­ді адамды есірткімен емдегені қалай?» деп түсінбеуі мүмкін. Бірақ қант диабетімен ауы­ратын науқастың инсулин қабылдау ке­ректігі сияқты қараса екен деймін. Тіпті, біз еш­кімге жария етпей-ақ қабылдап жүре бе­рейік. Себебі, бағдарлама көше кезіп, анаша із­де­ген нашақорды біраз қылмыстан құтқ­ара­ды, жұқпалы дерттің алдын алады. Кезіндегі кө­ше кезген таныстарымның көбі көз жұмды. Ме­нің түсінігімде нашақорлықтан емделу мүм­кін емес. Метадон есірткіге тәуелділікті жой­мағанымен, саналы әрі сапалы өмірді ұзағырақ сүруге мүмкіндік береді. 

Метадонның бір милиграмы бір доллар тұрады. Оңалту орталықтарындағы бір күндік ем қабылдау орта есеппен 8500 теңге, ал жеке клиникаларда 15000 теңге.

ТАЛҚЫ

Қазақстан, Ресей, Ауғанстан шекарасы ар­қылы жылына жүз мыңнан тоннадан астам анаша өтеді. Ресми мәліметке сүйенсек, бү­гін­де елімізде есірткіге тәуелді адамдар жетпіс мың­нан асады. Бұл – тіркеуде тұрғандардың есебі бойынша жасалған тізім. Ал тіркеуде жоқ нашақорлардың саны жарты миллионға жуық. Күн санап артып келе жатқан наша­қор­ды емдеу халықаралық күн тәртібіндегі бі­рінші мәселе. Дәрігер, ғалым, психолог, діни ұйымдар қауқары жеткенше жан-жақтан көмек көрсетуде. Десек те, сол мамандардың арасында да пікір қайшылығы кездеседі. Мә­селен, Республиканың он ірі қаласында опиоид­ты орын алмастыру бағдарламасы жұ­мыс істейді, метадон қабылдайтындар саны 265 адам. Бірақ негізгі Астана, Алматы қа­лаларында бұл бағдарламаға тыйым са­лынған. Неге? 

Флюра НАЗЫРОВА, дәрігер-нарколог:
– Метадон – синтетикалық дәрі, анаша­ның баламасы. Алғашқыда Германияда мета­дон­ды ауырсынуды басатын дәрі ретінде қол­данысқа енгізді. Әр қабылдаушыға мөл­шері белгіленген, сұйықтық түрінде беріледі. Алдымен 30 мг мөлшер тағайындап, науқасты бақылаймыз. Әртүрлі факторларды ескере отырып, мөлшерін көбейтеміз. Бүгінде ең жоғарғы мөлшер – 200 мг. Бағдарламаның сая­саты – науқасқа белгіленген мөлшердің ше­гін уақыт өте азайта отырып, тәуелділікті жою. Ал метадонды қабылдау барысында на­ша­қорлардың артық мөлшерде анаша қабыл­дауынан өліп кету қаупін азайтып, өмір са­пасын арттыру. Яғни анашаға ақша табу мақ­сатында кезігетін қылмысты азайту, ине арқылы СПИД жұқтыру қаупін төмендету, әлеуметтік тұрмысқа бейімдеу және тағы басқа. Есірткіден емдеудің бірден-бір жолы ме­тадон деуден аулақпын. Бірақ қоғамдағы нашақорлықпен күресуге арналған кез келген бағдарламаның өмір сүруге, көмек көрсетуге құқы бар деп есептеймін. 

Роза ТӘТИЕВА, медициналық-әлеуметтік жұмыс жөнінде бас дәрігердің орынбасары:
– Метадон – есірткіге тәуелді адамдарды ем­деуге арналған опиоидты орын алмастыру бағдарламасы. Алматы қаласы бойынша бұл бағ­дарлама қолданыста жоқ. Себебі, метадон медициналық тұрғыда да, азаматтық көзқарас тұрғысынан да қажет емес. Бағдарламаның тір­кеуіне алынып, метадонды қабылдаған адам сол есірткінің екінші түріне тәуелді бо­ла­ды. Яғни өзге қалаға шыға алмайды, мереке күндері ел қатарлы демалыс көрмейді. Дәрі науқастың қолына берілмейді, дәрігердің қа­дағалауымен ішіледі. Тек ақша жұмсап, сырт­тан сатып алмайды дегені болмаса, тәуелділік сол күйінде қалады. Есірткіден еркімен ем­делем деген адам ғана қол үзе алады. Пси­хо­ло­гиялық тұрғыда адам сапалы өмір сүруге талпыну керек. Нашақорлық – созылмалы ауру. Яғни он жылдан астам есірткіге тәуелді болған адамның метадонды қабылдау бары­сында белгілі уақыттан кейін тастап кетуі мүм­кін деген болжам жасау қиын. 

ТАҢДАУ

Нашақорлық – созылмалы дерт. Медици­на тек сол дерттің қайталануы кезінде бетін қай­таруға жәрдемдеседі. Дүниежүзінде бар­лық есірткіге тәуелді тұлғаларға сай келетін емдеу тәсілі жоқ. Мұны халықаралық деңгей­дегі нарколог-дәрігерлер де мойындаған. Бірі – денсаулық сақтау министрлігі бекіткен стан­дартқа сәйкес емдейтін мекемеден, енді бірі – метадоннан ем іздейді. Еуропа мемле­кеттерінде есірткінің өзге түрімен де емдейтін тә­сілдер бар. Тіпті, АҚШ-та анашаның мөл­ше­рін қажет деңгейде белгілеп, ем-дом жүр­гізеді екен. Елімізде мұндай есірткінің орнын алмастыратын терапиялар туралы пікір қара­ма-қайшы. Қарсы топ көп, қабылдап жүр­гендердің қорқынышы басым. «Нашақорды метадонмен емдеу араққа салынған алқашты коньякпен емдеу керек дегенмен бірдей» дей­тін қарсы топтың пікірі орынды. Себебі, ШҚО бойынша 2014 жылғы дерекке сүйен­сек, методонды қабылдау үшін тіркеуге тұрған 115 адамның 33 ғана тәуелділіктен арыла ал­­ған. Бірақ кейіпкерлердің жүрек түкпі­рін­дегі қорқынышын ойласақ, кезі келгенде олар да өздігінен бағдарламаны аяқтауға талпынар деп үміттенесің. Бәлкім, Еуропа елдерінде­гідей емдеу жолын есірткіге тәуелді жанның таңдауына қалдырамыз?! 

Бүгінде Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі метадонды дәрі ретінде тіркеу жөнінде мәселені қарастыруда.

Айдана НҰРМҰХАН, Алматы–Өскемен–Алматы

http://aikyn.kz/ru/articles/show/10105-nasha_ordy_es_rtk_men_emdeim_z_be_